نشست علمی آینده جهان و همکاری ادیان در دبیرخانه دین پژوهان کشور با سخنرانی دکتر حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضا غلامی برگزار شد .

بسم الله الرحمن الرحیم

سلام به همگی و سپاسگزارم از دبیرخانه دین پژوهان به خاطر فراهم آوردن این فرصت متشکرم.

امروز قصد دارم دیدگاه کلان‌نگری از آینده جهان در چارچوب ظهور فناوری های نوین را با شما در میان بگذارم و سپس به نقش مهم همکاری ادیان در شکل‌دهی به آینده ای که با آن روبرو هستیم بپردازم.

در دهه آینده، با پیشرفت‌های فناوری در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و شبکه‌های پرسرعت مانند ۵G، جهان به شکلی بی‌سابقه به هم متصل خواهد شد. این پیشرفت‌ها پیامدهای خوب و بد زیادی دارد که نمی توان با آنها شوخی کرد. البته من بیشتر بر امکان‌های بزرگی که ایجاد می‌کنند تمرکز می کنم، اما نیاز به اقدامات مشترک برای مدیریت پیچیدگی‌ها نیز ضروری است. بدون آنکه بخواهیم‌ خیال‌پردازی کنیم، می‌توان جهان را اکنون و آینده به مانند یک کشتی بزرگ تصور کرد که همه انسان‌ها را در سفری مشترک بر روی اقیانوسی نامطمئن حمل می‌کند. وقتی با طوفان‌هایی همچون بحران‌های محیطی، اقتصادی یا اجتماعی مواجه می‌شویم، هیچ‌کس مصون نیست. در این جهان به هم‌پیوسته، ما سرنوشتی مشترک داریم و تنها با حمایت از یکدیگر می‌توانیم به کامیابی دست یابیم.

گمانه زنی درباره آینده جهان

درباره آینده جهان با رویکردها و روش های گوناگون می توان گمانه زنی کرد و سخنان من در اینجا بیشتر ناظر بر مخرج مشترک دیدگاه صاحب نظران آینده‌پژوه است. البته بحث در این زمینه بسیار مفصل و مناقشه برانگیز است اما ترجیح می دهم خیلی فشرده و بدون ورود در مناقشات، نکاتی را درباره آینده عرض می کنم.

به نظر می رسد ما طی ده سال آینده در اثر گسترش فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی و هوش مصنوعی، با چنین شرایطی روبرو هستیم :

۱. اقتصادی به هم پیوسته و زنجیره‌های تأمین مشترک

آینده اقتصاد جهانی تحت تأثیر فناوری‌های دیجیتال و زنجیره‌های تأمین بین‌المللی خواهد بود، که باعث وابستگی متقابل بیشتر کشورها می‌شود. این وابستگی به معنای همکاری کشورها برای دستیابی به موفقیت اقتصادی مشترک است، نه از بین بردن استقلال آن‌ها؛ بلکه تشویق به هم‌گرایی و همسویی برای آینده‌ای اقتصادی مشترک است.

۲. ارتباطات قوی‌تر و شبکه‌های دانش جهانی

شبکه‌های ارتباطی پرسرعت امکان تبادل فوری اطلاعات را بین مرزها فراهم می‌کنند و از این طریق به پیشرفت‌های علمی، تبادلات فرهنگی و همکاری اقتصادی کمک می‌کنند. این پیوستگی تقویت‌کننده این ایده است که ملت‌ها سفری مشترک را تجربه می‌کنند و بیش از پیش به دانش، منابع و نوآوری یکدیگر وابسته خواهند بود. توجه داشته باشیم که فناوری های جدید به ویژه ظهور کامپیوترهای کوآنتومی این عرصه را صد پله بالاتر از آنچه ما تا الان با آن روبرو بوده ایم بالا می برد.

۳. چالش‌های امنیتی و وابستگی سایبری

با پیشرفت سیستم‌های فناوری، خطرات امنیتی نیز افزایش می‌یابند و کشورها را با آسیب پذیری زیادی روبرو می کند. در این میان، امنیت سایبری حوزه‌ای حیاتی برای همکاری بین‌المللی است، زیرا کشورها نیاز دارند که اطلاعات و زیرساخت‌های مشترک را حفاظت کنند. توافقات جهانی در زمینه امنیت سایبری می‌توانند به حفظ “کشتی” در برابر تهدیدات جهان دیجیتال کمک کنند.

۴. نیازهای جدید نیروی کار و همکاری جهانی در حوزه مهارت‌ها

با تغییراتی که هوش مصنوعی و اتوماسیون در نیروی کار ایجاد می‌کنند، کشورها باید برای آموزش و توسعه مهارت‌های جدید با یکدیگر همکاری کنند. آماده‌سازی نیروی کار جهانی نیازمند همکاری در آموزش و تربیت است، تا نسلی آماده برای آینده‌ای فناورانه و پیشرفته ایجاد شود. هوش مصنوعی خصوصاً در سال های آینده یک موج بیکاری وسیع به راه خواهد انداخت اما اندک اندک با ایجاد شغل های جدید این مشکل رفع خواهد شد اما دیگر افراد با دانش و مهارت های اندک قادر به کسب مشاغل مناسب نخواهند بود.

۵. اتحاد برای مقابله با مسائل جهانی

چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی، مهاجرت و مدیریت منابع، به تنهایی توسط هیچ کشوری حل نمی‌شوند. با تقویت عقلانیت عملی، همکاری و هم افزایی جدی و خصوصاً استفاده از فناوری برای مطالعه و مدیریت این مسائل، می‌توانیم راه‌حل‌هایی را ارائه دهیم که برای همه اعضای این سفر مشترک مفید باشند و حس مسئولیت مشترک را برای جهانی که در آن زندگی می‌کنیم تقویت کنند.

۶. تعادل بین حاکمیت ملی و همکاری جهانی

در حالی که ملت‌ها به استقلال خود ارزش می‌دهند، باید نیاز به همکاری را در دنیایی به هم پیوسته نیز درک کنند. با یافتن تعادلی میان استقلال و همکاری، کشورها می‌توانند به حفظ ثبات اقتصاد جهانی کمک کنند بدون آن که هویت‌های منحصربه‌فرد خود را از دست بدهند. استقلال و جهانی شدن را لزوماً نباید متضاد تلقی کرد؛ می توان تعریفی تازه ای از استقلال داد و به رغم پیوست به رودخانه پرخروش جهانی شدن سطح مناسبی از استقلال را حفظ کرد.

۷. بازاندیشی در مرزها در عصر دیجیتال

فناوری دیجیتال مفهوم مرزهای سنتی را تغییر داده است، زیرا فضاهای مجازی و اقتصادهای دیجیتال افراد را به طریقی فراتر از مرزهای فیزیکی به هم متصل می‌کنند. کشورها باید سیاست‌ها و طرز فکرهای جدیدی برای هدایت روابط در این جهان متصل داشته باشند و خود را با واقعیت ارتباطات دیجیتال تطبیق دهند. دیگر دولت ها نمی توانند با مرزهای فیزیکی سیاست های کنترلی خود را اعم از مثبت و منفی محقق کنند چراکه این مرزها در ده سال آینده تا بیش از شصت درصد فروخواهد ریخت.

در این جهان به هم پیوسته، هر ملت و هر فرد به رفاه این کشتی بزرگ کمک می‌کند. ما سرنوشتی مشترک داریم و تنها با همکاری می‌توانیم این سفر مشترک را با موفقیت طی کنیم.

نقش ادیان در این آینده

ادیان نقشی عمیق در تقویت وحدت، صلح و احترام متقابل در دنیای به هم پیوسته دارند. آموزه‌های دینی می‌توانند الهام‌بخش همکاری و حس مسئولیت مشترک در میان جوامع مختلف باشند. نباید تردید کرد که ظرفیتی که ادیان برای ساختن آینده بهنر برای جهان دارند بی نظیر است به شرطی که ادیان ضمن درک واقعیت های پیش رو و فراهم کردن زمینه های لازم، خود را در قبال آینده جهان کاملاً مسئول تلقی کنند.

پذیرش تنوع به عنوان بخشی از طرح الهی

ادیان بسیاری، تنوع را تجلی الهی انسانیت می‌دانند. تنوع و تکثر و دوری از مطلق اندیشی و حق مطلق بودن چیزی نیست که با تعالیم ادیان منافات داشته باشد. با پذیرفتن این دیدگاه، و باطل معرفی نکردن همدیگر، جوامع دینی می‌توانند به باورهای دیگر احترام بگذارند و زمینه‌ای برای همزیستی مسالمت‌آمیز ایجاد کنند. این کار به معنای مصالحه در باورهای دینی نیست، بلکه دیدن تنوع به عنوان یک منبع قوت است.

تمرین تحمل و احترام متقابل

ادیان در سراسر جهان ارزش‌هایی مانند مهربانی، عدالت و کرامت انسانی را ترویج می‌دهند. با تمرکز بر این ارزش‌های جهانی، جوامع دینی می‌توانند پل‌هایی از احترام متقابل و همکاری بسازند. این ارزش‌های مشترک به ادیان اجازه می‌دهند تا بدون از دست دادن هویت‌های خاص خود، به زمین‌های مشترک دست یابند.

همکاری در مسئولیت‌های مشترک

ادیان می‌توانند در مورد اهداف مشترکی مانند کاهش فقر، حفاظت از محیط زیست و عدالت اجتماعی متحد شوند. با قبول این مسئولیت‌های مشترک، جوامع دینی به ترویج صلح و تقویت وحدت کمک می‌کنند و به مسائل جهان که بر همگان تأثیر می‌گذارد، می‌پردازند.

پذیرش همزیستی بدون مصالحه در باور

جوامع دینی برای احترام به مسیرهای دیگر نیازی به رها کردن اعتقادات خود ندارند. پذیرش همزیستی به معنای درک سایر باورها به عنوان بخشی از تجربه انسانی است. تمرکز بر مسائل مشترک، ادیان را قادر می‌سازد تا به خیر عمومی کمک کنند و مردم را گرد هم آورند در حالی که اصول خود را حفظ می‌کنند.

منزوی‌کردن گروه‌های افراطی برای دنیایی امن‌تر

هر جامعه دینی ممکن است با دیدگاه‌های افراطی مواجه شود که همزیستی را مختل می‌کنند. با منزوی‌کردن چنین عناصری، جوامع دینی می‌توانند چشم‌اندازی فراگیر و صلح‌آمیز از ایمان را ترویج دهند. این رویکرد تأکید می‌کند که همکاری و احترام باید به عنوان اصل پذیرفته شود، نه استثناء.

ترویج گفتگو و تفاهم بین ادیان

گفتگوی بین ادیان به درک متقابل کمک می‌کند بدون آن که توافق بر سر مسائل الهی لازم باشد. این گونه گفتگوها به از بین بردن سو‌ء‌تفاهم‌ها کمک می‌کند و با کاهش تعصب و بدبینی، جوامع قوی‌تر و دلسوزتر ایجاد می‌کند. صاحبان ادیان باید گفتگو برای گفتگو و تبدیل گفتگو به یک ژست روشنفکرانه را کنار بگذارند و واقعاً به اعجاز گفتگو برای حل مسائل و سوء تفاهم ها و پیدا کردن راه های همکاری و مشارکت باور پیدا کنند.

پذیرش عقلانیت و دوری از خرافات

برای ایفای نقش سازنده در جهان مدرن، جوامع دینی ممکن است از تحلیل عقلانی سنت‌های خود و کنار گذاشتن باورهای منسوخ بهره‌مند شوند. نباید انکار کرد که خرافات و موهومات مانعی عظیم برای روی آوردن نسل های آینده به ادیان و تضعیف جدی ادیان در حل مسائل جهانی است. باید توجه داشت، خرافه زدایی از ادیان و گرایش به عقل گرایی، ایمان را تضعیف نمی‌کند بلکه آن را مستحکم تر نموده و با تقویت مجموعه باورهای سازگارتر و مثبت‌تر که با پیشرفت علمی و گفتگوی محترمانه هماهنگ است، موقعیت ادیان را ارتقاء می دهد.

چشم‌اندازی صلح‌آمیز از «آخرالزمان»

همان‌طور که به آینده‌ای متصل نگاه می‌کنیم، مهم است که جوامع دینی به تفسیرهای صلح‌طلبانه از آرمان‌های پایان زمان روی آورند و از خشونت دوری کنند. چه کسی به صورت قطعی می تواند ادعا کند که ظهور منجی و تحقق اهداف آن تنها با جنگ ممکن خواهد بود. آیا نمی توان با دأب ادیان، به غلبه حق بر باطل با به راه افتادن یک جریان فرهنگی پرقدرت فکر کرد. واقعیت این است که در مواجهه با چالش‌های جهانی، باید بر تفاسیری تأکید کنیم که انسانیت را از درگیری و جنگ دور نگه دارد. هدف نهایی باید جهانی آرام باشد که ارزش‌های معنوی به جای تقسیم، الهام‌بخش همدلی، تفاهم و اتحاد باشند. اغلب ادیان جنگ را دفاعی و آخرین گزینه تلقی می کنند و این باید در رویکرد ما به مسأله آخر الزمان رسوخ کند.

برخی نگرانی‌ها و انتقادات

برخی ممکن است نگرانی‌هایی در مورد توازن بین همزیستی دینی و حفظ یکپارچگی اصول اعتقادی مطرح کنند. ضروری است توضیح دهیم که هماهنگی بین ادیان به معنای احترام به باورهای دیگر است، نه تایید همه باورهای آنها. همزیستی بر احترام متقابل تأکید دارد، بدون اینکه اصول اسلامی یا اصول سایر ادیان کنار نهاده شود.

عده‌ای ممکن است نگران باشند که همسویی با عقلانیت سکولار، ارزش‌های دینی را تضعیف کند. با این حال، عقلانیت، زمانی که در چارچوب هدایت معنوی اسلام قرار گیرد، توانایی ما را برای پرداختن به مسائل روز تقویت می‌کند، بدون اینکه به اعتقادات اصلی خدشه‌ای وارد شود.

ترویج وحدت میان ادیان، تلاشی برای از بین بردن آن دسته از اختلافاتی در درون جامعه دینی که احتمالا بنیان صحیحی دارد نیست. اولویت دادن به اتحاد میان صاحبان ادیان همکاری با سایر جوامع دینی، با تکیه بر اشتراکات فراوان، تلاش‌هایی مکمل هستند که به تقویت همبستگی هم در درون ادیان کمک می‌کنند.

برخی ممکن است به عملی بودن این ایده‌ها شک داشته باشند و آن‌ها را ایده‌آل‌گرایانه ببینند. تجربه‌های موفق و واقعی در جوامع دینی نشان می‌دهد که اگر اصول دینی از پیرایه ها نجات پیدا کنند، از این قابلیت برخوردارند که با نیازهای اجتماعی هماهنگ شوند و تعادلی بین مدرنیته و سنت ایجاد کنند. باید قبول کرد که چاره ای جز برخورد گزینشی با مدرنیته نیست و حذف مدرنیته و جایگزین کردن سنت، یک آرزوی محال است.

سوالاتی ممکن است در مورد اینکه چه کسی صلاحیت هدایت تغییرات دینی برای مواجهه مناسب با آینده را دارد، مطرح شوند. هرگونه تعدیل پیشنهادی باید به مسلمات کلامی و فقهی احترام بگذارد و با دخالت عالمان متخصص صورت گیرد تا از هم‌خوانی با اصول دینی اطمینان حاصل شود.

در نهایت، وابستگی جهانی به معنای از دست دادن هویت اسلامی نیست؛ بلکه فرصتی است برای ترویج صلح و عدالت در عین حفظ یکپارچگی. با ورود به این تعاملات جهانی از موضعی قوی، مسلمانان می‌توانند در حالی که ارزش‌های خود را حفظ می‌کنند، نقشی مثبت ایفا کنند.

نتیجه‌گیری

در دنیای به هم پیوسته امروز، ادیان نقشی بی‌همتا در ترویج صلح، همکاری و احترام متقابل دارند. باور ما به حقایق برتر نباید مانع از شناخت و ارزش‌گذاری به دیدگاه‌های متنوع شود. با تمرکز بر چالش‌های مشترک و ارزش‌های جهانی، جوامع دینی می‌توانند راه را به سوی جهانی عادلانه‌تر، امن‌تر و متحدتر هدایت کنند.

از توجه شما سپاسگزارم.