اشاره: یکم بهمن سالروز درگذشت شیخ عباس قمی است؛ عالمی برجسته که برای تعالی اندیشه شیعه بسیار کوشید و با نگارش مفاتیح الجنان توانست گشاینده فصلی تازه در مسیر رویارویی با انحراف ها و آشنایی همگان با چهره حقیقی دین شود.
شیخ عباس قمی محدث و تاریخ نگار نامدار شیعه در 1254هجری خورشیدی در خانواده ای مذهبی در شهر قم دیده به جهان گشود. وی از محضر پدر خویش «حاج محمد رضا قمی» که فردی با تقوا و آشنا به مسائل دینی بود، بهره های فراوانی برد و بدین شکل در محیطی مذهبی رشد و پرورش یافت.
این عالم فرهیخته دوران کودکی خود را در محیطی سرشار از معنویت و روحانیت سپری کرد. ادبیات، فقه و اصول را در محضر استادان نامدار و علمای سرشناس آن زمان همچون «حاج میرزا محمد ارباب قمی» آموخت و پس از آن به منظور ادامه تحصیل، عازم حوزه علمیه نجف اشرف شد و در کلاس درس دانشمندان و مدرسان این مرکز بزرگ حضور یافت و کسب فیض کرد.
وی سپس برای زیارت خانه خدا به مکه رفت و پس از آن به ایران بازگشت. اما بعد از مدتی دوباره راهی نجف اشرف شد، دانسته های علمی خویش را پربارتر ساخت و پس از مدتی با کوله باری از اندوخته های علمی و معنوی به زادگاه خویش بازگشت.
حاج شیخ عباس قمی از نخستین افرادی بود که به دعوت «شیخ عبدالکریم حائری» برای پربار کردن بنیه علمی و فکری طلاب، در حوزه علمیه قم اعلام آمادگی کرد و به عنوای بازوی توانمند او در این مرکز محسوب می شد.
وی بیانی شیوا و نافذ داشت؛ به گونه ای که تاثیر سخنان او در رفتار و کردار شنوندگان مشهود بود و موعظه هایش چون از صفای باطن نشات می گرفت، مخاطب را به عمل وا می داشت. امر به معروف و نهی از منکر از دیگر ویژگی این عالم بزرگ به شمار می رفت. آنانی که در درس اخلاق و نصایح شیخ عباس قمی شرکت می کردند، نقل می کنند که سخنان نافذ او آدمی را از گناهان و پندارهای بد دور می ساخت و متوجه خدا و عبادت می کرد.
شیخ عباس قمی اگر در مسیری گام می نهاد و نسبت به نیت و هدف خویش شک می کرد، بدون هیچ درنگی از ادامه آن کار باز می ایستاد. وی علاقه فراوانی به نوشتن و مطالعه داشت. عشق این محدث به کتاب آن هم نوشته های حدیثی و مذهبی، نورانیت خاصی به او بخشیده بود. آثار او در علوم مختلف، تاریخ، رجال، ترجمه، علوم قرآنی، اخلاق، عقاید و علم حدیث نشان از روح تلاشگر و عظمت علمی این عالم ژرف نگر دارد.
این روحانی گرانقدر آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشته است که از آن جمله می توان «منازل الاخرت، منتهی الامال، نفس المهموم، فوائد ارضویه، مستدرک بحارالانوار، سفینه البحار و مدینه الحکم والاثار» را نام برد.
«مفاتیح الجنان و الباقیات الصالحات»، اثر مشهوری به شمار می رود که به عربی نوشته شده و به فارسی نیز ترجمه شده است. این کتاب در جایگاه خود کم نظیر محسوب می شود. زیرا در آن بسیاری از دعاها، نوافل، مستحبات و زیارات ائمه اطهار(ع) گردآوری شده است. این محدث نامی با تلاش و پشتکار فراوان به جایگاهی برجسته در میان شیعیان دست یافت و با تواضع بسیار، اندوخته های علمی خویش را به شاگردانش آموزش داد و آن را به طرف سعادت حقیقی هدایت کرد.
«امام خمینی، سید عبدالاعلی بزواری، سید محمدهادی میلانی، آیت الله العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی و آیت الله سید مرتضی مرعشی نجفی» از مشهورترین شاگردان شیخ قمی به شمار می روند.
سرانجام شیخ عباس قمی از علمای شیعه در یکم بهمن 1319 هجری خورشیدی در 65 سالگی دیده از جهان فرو بست و به دیار حق شتافت. پیکر این عالم عالیقدر پس از تشییع در صحن مطهر حضرت علی(ع) در کنار استادش علامه محدث نوری به خاک سپرده شد.
«حجت الاسلام والمسلمین سید جمال الدین دین پرور» نماینده ولی فقیه در بنیاد نهج البلاغه به مناسبت سالروز درگذشت شیخ عباس قمی در گفت و گویی با اشاره به اخلاص بالای وی، گفت: مساله اخلاص از مشکل ترین کارها شمرده می شود به گونه ای که تنها اولیاء خدا و بندگان خاص پروردگار به این مرحله دست می یابند، شیخ عباس قمی همواره برای دستیابی به اخلاص کامل می کوشید و در راه خالص سازی خویشتن از هرگونه آلودگی به شرک، انگیزه های غیرالهی و رذایل اخلاقی گام بر می داشت.
این پژوهشگر دینی علاقه شدید شیخ عباس قمی به مطالعه و تالیف کتاب را از ویژگی ممتاز او دانست و بیان کرد: مرحوم این فقیه در رشته های مختلف علوم اسلامی و حتی ادبیات فارسی نیز بسیار متبحر بود و در آثارش نمونه هایی از شعرها و نکته های ادبی نیز به چشم می خورد. او از هر فرصتی برای مطالعه و تالیف کتاب های خویش استفاده می کرد. همیشه و در همه حال کتاب ها و لوازم مورد نیاز برای نگارش را به همراه داشت. این عالم، نویسنده ای خستگی ناپذیر بود و حتی در سفر نیز قلم و کاغذ برمی داشت و مشغول نوشتن می شد.
رییس بنیاد نهج البلاغه با اشاره به تواضع و فروتنی شیخ عباس قمی، یادآور شد: وی هیچ گاه خود را بر دیگران مقدم نمی دانست و نسبت به علما به ویژه افراد اهل روایت و حدیث، احترام خاصی قائل بود. هرگز برای آن که شهرتی پیدا کند، کتابی را تالیف نمی کرد، بلکه برای نیاز جامعه و تربیت و هدایت مردم این عمل را انجام می داد.
وی در ادامه افزود: شیخ عباس قمی همیشه برای شاگردانش نقل روایت می کرد، علم حدیث را منتقل می کرد و در سخنرانی هایش بسیار ساده بود به گونه ای که وقتی وی در نجف به سر می برد، علما همواره از او می خواستند تا نقل حدیث و روایت کند. این عالم از غرور و خودپسندی بر حذر بود و از سخنان بیهوده سخت پرهیز می کرد.
این پژوهشگر دینی، کتاب مفاتیح الجنان را ماندگارترین اثر شیخ عباس قمی دانست و تصریح کرد: مفاتیح الجنان کتاب ساده ایی نیست و نمی توان به آن سطحی نگریست. این اثر در خانه هر مسلمانی در کنار قرآن قرار دارد و حدیث های نقل شده در آن با سندهایی معتبر به وسیله شیخ عباس قمی نگاشته شده است.
حجت الاسلام والمسلمین سید جمال الدین دین پرور در پایان یکی از دلیل های موفقیت انسان ها را توجه قلبی و توسل به ائمه اطهار(ع) عنوان کرد و گفت: عبادت خداوند و دعا یکی از ضرورت های هر انسانی است و با استناد به دعاهایی یادشده از ائمه اطهار که در مفاتیح الجنان، می توان به موفقیت در هر زمینه ایی دست یافت.
