فقها با مردم‌گرایی، گزاره‌های فقهی را به هنجار اجتماعی تبدیل کرده‌اند/حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری

استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم بیان کرد: فقها با مردم‌گرایی، گزاره‌های فقهی را به هنجار اجتماعی تبدیل کرده‌اند و تأکید دارم این الگویی برای سنجش نقش اجتماعی فقها در تاریخ است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم در نشست علمی «بررسی تاریخ روش فقها در تبدیل گزاره‌های فقهی به هنجارهای اجتماعی؛ مطالعه موردی: دوره حمله مغول تا صفویه» با بیان اینکه جنس این بحث از جنس تاریخی است و ذاتا فقهی نیست، گفت: البته با وجود این که بحث جنبه تاریخی هم دارد ولی محوریت آن بحث فقهی و فرایند فعالیت فقیهان است.

وی با اشاره به تدوین مقاله با این موضوع، افزود: یکی از بایسته‌های پژوهش این است که فقیهان در فرایند فقاهت اجتماعی چه کاری کرده‌اند، زیرا کارکرد فقه در عرصه اجتماع یکی از چالش‌های جدی امروز ماست و این تجربه تاریخی بسیار ارزشمند است.

الویری با بیان اینکه تاریخ تشیع در ایران مراحل مهمی طی کرده است که مهمترین آن دوره حمله مغولان بوده است که کتابی هم با این موضوع نشر یافته است، اضافه کرد: در آغاز این دوره، مرکزیت تشیع شهر حله بود ولی برپایه رفتار فقها و علمای دینی در پایان این دوره تشیع نسبتا در قسمت عمده ایران عمومیت پیدا کرده است و این عمومیت یافتن سبب شکل‌گیری صفویه شد؛ لذا تشیع صفوی مولود تشیع قبل از خود بود، نه ایجادکننده تشیع در ایران.

وی بیان کرد: سخت بر این باورم که اگر از تجارب فقها و عالمان بهره ببریم این آرزوی بلند پروازانه نیست که بگوییم که باور غالب در غرب آسیا، اندیشه شیعه خواهد بود، بخصوص تجربه دوره پیشاصفویه خیلی مهم است.

استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم با بیان اینکه ما وقتی می‌گوییم روش فقها در تبدیل گزاره‌های فقهی به هنجارهای اجتماعی، تصریح کرد: آنچه به عنوان روش فقها مطرح است با روش استقرایی به دست می‌آید یعنی تاریخ فقها بررسی و مطالعه شده و کنش اجتماعی آنان فهرست‌ شده است و سرانجام به یک نکته کانونی رسیده‌ایم؛ نکته دیگر هم پیش‌ فرض مطالعاتی ما در این بحث است و این پیش‌ فرض سایه‌افکن بر آن کار استقرایی بوده است.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: این نگاه چیستی علم و کارکرد اجتماعی علم و عالمان است؛ در روایات متعدد از جمله امام باقر (ع) فرمودند: عالم و دانشمند شمعی در دست دارد که برای مردم نورافشانی می‌کند و آنان را از ظلمت جهل دور می‌کند. این پیش‌فرض از دین گرفته شده است یعنی عالم بدون کارکرد و نقش اجتماعی، عالم نیست.

الویری بیان کرد: نتیجه این پژوهش در این دوره تاریخی حساس آن است که وجه جامعی که برای همه این کنش‌ها وجود دارد مسئله مردم‌گرایی است لذا عنوان مقاله، علم‌ورزی مردم‌گرا است. علم‌ورزی مردم‌گرا می‌تواند مضامین دینی را در درون خود جا داده و بر دل و جان مردم بنشاند.

تأثیر مردم‌گرایی در نشر گزاره‌های فقهی

استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم بیان کرد: فقها با مردم‌گرایی، گزاره‌های فقهی را به هنجار اجتماعی تبدیل کرده‌اند و تأکید دارم این الگویی برای سنجش نقش اجتماعی فقها در تاریخ است.

وی ادامه داد: محور اول در مردم‌گرایی، حسن خلق و حسن تعامل با مردم است که خودش چند محور فرعی در کتاب دارد؛ به اعتقاد بنده یکی از مسائلی که فقها توانستند گزاره‌های فقهی را به میان مردم ببرند در عمل، رفتار فقها و حسن خلق آنان ریشه دارد.

استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) با بیان اینکه موضوع دوم مسئله گره‌گشایی از زندگی مردم است و محور سوم هم رعایت مصالح امت اسلامی است، تصریح کرد: اگر رعایت مصالح امت اسلامی وجود نداشت مردم همراهی زیادی نمی‌کردند و حداقل مسلمانان غیرشیعی زمینه زیادی برای جذب به سمت فقه شیعه و فقهای شیعه را نداشتند. چیزی که منجر به سربرآوردن دولت صفویه هم شد.”/ حوزه