نقش رویکرد سیاسی امام خمینی در ارتقاء شیوه اجتهاد حوزوی
*نویسنده: مقمیی، غلامحسین
چکیده:
در بینش و رویکرد سیاسی امام خمینی عناصری وجود دارد که در دو سطح «موضوع‌شناسی» و «حکم‌شناسی»، شیوه اجتهادی حوزه‌های علمیه را تعمیق بخشیده است. پرسش پژوهش حاضر این است که مولفه‌های رویکرد سیاسی امام خمینی که بر «روش اجتهادی مصطلح» تاثیر داشته است، کدامند؟ این پژوهش با روش تحلیلی- مقایسه‌ای و نگرش درجه دومی به روش اجتهاد، تلاش می‌نماید تا چگونگی ارتباط اندیشه سیاسی ایشان بر «سبک اجتهاد پویا» را کالبدشکافی کرده و پیامدهای آن را در مقایسه با «اجتهاد صاحب جواهری»، مورد تأمل قرار دهد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که، «عمل و تکالیف سیاسی» که از تفسیر «موضوعات» و «نصوص»، و از مجرای «روش اجتهاد» استخراج می‌شوند، در دو سطح نصوص و موضوعات احکام، دستخوش تغییر رویکردی شده است. رویکرد اجتماعی، حکومتی و نظام‌وار امام خمینی موجب شد تا موضوع‌شناسی و نص‌شناسی فقهی از دایره فردی، انتزاعی و ایستا فراتر رفته، و به عرصه عمل سیاسی- اجتماعی و حکومتی متحول شده، و نهایتاً سبک اجتهادی حوزه‌های علمیه را از حالت «ایستا» به «پویا» ارتقاء دهد.
خلاصه
در همين راستا، موضوع شناسي اجتهادي امام خميني به گونه اي است که موضوعات و مسايل سياسي را فردي و ايستا (مومن فردي) نميبيند، بلکه افعال و احکام عملي آنان را در درون نظام هاي پيچيده سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي مورد تأمل قرار ميدهد. نقش رويکرد سياسي امام خميني در ارتقاء «شيوه اجتهاد حوزوي» 79 با توجه به مباحث پيش گفته ، «افعال (نقش هاي) شهروند مکلف » در حکومت ديني، به عنوان «متعلق يا موضوع احکام » فقه سياسي، نيازمند بازخواني مجدد است ؛ چون نگاه روانشناختي(فرد مومن ) به موضوع فقه سياسي (افعال مکلفين به ماهوهو)، ما را به فقه فردي و «اجتهاد ايستا» نزديک ميکند؛ ولي نگاه جامعه شناختي(شهروند حکومت اسلامي) به موضوعات احکام اجتماعي (افعال مکلفين از حيث نقش فردي و نهادي) ما را به فقه اجتماعي و «اجتهاد پويا» نزديک ميکند. اين ديدگاه سعي دارد القاء کند که ، اسلام اصول کلي سياست و اجتماع را طرح کرده ، و امور جزئي مديريت اجتماعي و سياسي را به عقل عرفي و تخصصي واگذار نموده نقش رويکرد سياسي امام خميني در ارتقاء «شيوه اجتهاد حوزوي» 89 است . اين نظريه ، مبتني بر بحث منطق و اصول است که ، قضاياي منطقي و احکام ، از جهت موضوع ، يا جزئي (خوانساري، ۱۳۶۹، ج ۲، ص ۴۱؛ مظفر، ۱۳۷۷، ص ۱۳۸) (قضيه يا خطاب شخصيه ) است و يا کلي نقش رويکرد سياسي امام خميني در ارتقاء «شيوه اجتهاد حوزوي» 93 ميباشد.
